1.Nguồn gốc lịch sử
Người Ê-đê là cư dân xuất hiện lâu đời sinh sống miền trung-Tây Nguyên. Vết tích về xuất phát hải hòn đảo của dân tộc bản địa Ê-đê đã có được phản ánh từ các sử thi và thẩm mỹ kiến trúc, chế tác hình dân gian. Cho đến nay, cộng đồng Ê-đê vẫn lâu dài những truyền thống lịch sử đậm nét mẫu mã hệ làm việc nước ta.
Bạn đang xem: Dân tộc ê đê phân bố ở đâu
Tên từ gọi: Anăk Ea Ðê, Ra Ðê (hay Rhađê), ê Ðê, êgar, Ðê.
Nhóm địa phương: Kpă, Adham, Krung, Mđhur, Ktul, Dliê, Hruê, Bih, Blô, Kah, Kdrao, Dong Kay, Dong Mak, Ening, Arul, Hwing, Ktlê, £pan...
2.Dân số, ngôn ngữ:
* Dân số:
* Ngôn ngữ:
Tiếng nói của bạn Ê-đê nằm trong nhóm ngữ điệu Malayô-Pôlinêxia (ngữ hệ phái mạnh Ðảo).
 |
| (Ảnh: Thành Đạt) |
3.Phân bố địa lý
Địa bàn cư trú công ty yếu hiện nay là tỉnh giấc Ðắk Lắk, phía nam tỉnh Gia Lai và miền tây Phú Yên, Khánh Hòa.
4.Đặc điểm chính:
Thực phẩm: tín đồ Ê-đê ăn cơm tẻ bằng cách nấu trong nồi đất sét nung hay nồi đồng cỡ lớn. Thức ăn có muối hạt ớt, măng, rau, củ vị hái lượm, cá, thịt, chim thú vày săn bắn. Thức uống gồm rượu cần ủ trong những vò sành. Xôi nếp chỉ dùng trong dịp cúng thần. Nam nữ đều phải có tục ăn trầu cau.
Trang phục: Phụ phái nữ quấn đầm tấm dài cho gót, mùa hè ở trần hay mang áo ngắn chui đầu.
Nam giới đóng góp khố, mặc áo cánh ngắn chui đầu. Mùa lạnh, nam thiếu nữ thường choàng thêm một tờ mền. Ðồ trang sức quý có chuỗi hạt, vòng đồng, vòng kiềng treo ở cổ cùng tay, chân. Phái mạnh nữ đều phải sở hữu tục cà răng-căng tai với nhuộm đen răng. Ðội đầu có khăn, nón.
Nơi ở: Ngôi nhà truyền thống của bạn Ê-đê là đơn vị sàn dài, bản vẽ xây dựng mô rộp hình thuyền với 2 đặc trưng cơ bạn dạng là: nhì vách dọc dựng thượng thách-hạ thu; nhì đầu mái nhô ra. Công ty chỉ gồm hai mặt hàng cột ngang, kết cấu theo bởi cột, không kết cấu theo do kèo. Không gian nội thất chia nhỏ ra làm nhì phần theo chiều dọc. Phần đầu hotline là Gah, vừa là chống khách, vừa là chỗ sinh hoạt cộng đồng của cả đại mái ấm gia đình mẫu hệ. Phần cuối gọi là ôk, dành cho các cặp hôn nhân gia đình ở trong từng buồng bao gồm vách ngăn bởi phên nứa.
 |
| (Ảnh: Thành Đạt) |
Lễ, Tết: fan Ê-đê nạp năng lượng Tết vào tháng Chạp (tháng 12 lịch âm) lúc mùa màng đang thu hoạch dứt (không vào một ngày duy nhất định, tuỳ theo từng buôn). Sau Tết nạp năng lượng mừng cơm new (hmạ ngắt) rồi bắt đầu đến đầu năm mới (mnăm thun) ăn uống mừng hoa màu bội thu. Ðó là Tết mập nhất, nhà giàu có khi mổ trâu, trườn để thờ thần lúa; bên khác thì mổ lợn gà. Vị thần lớn nhất là Đấng trí tuệ sáng tạo Aê Ðiê và Aê Ðu rồi mang lại thần đất (yang lăn), thần lúa (yang mđiê) và những thần linh khác. Phổ cập quan niệm vạn vật hữu linh. Các vị thần nông được xem như là phúc thần. Sấm, sét, giông bão, vây cánh lụt cùng ma quỷ quái được xem là ác thần. Nghi lễ theo xua cả đời fan và lễ mong phúc, lễ mừng sức mạnh cho từng cá nhân. Ai tổ chức được nhiều nghi lễ này với nhất là phần lớn nghi lễ mập hiến sinh bởi nhiều trâu, bò, chè quý (vò ủ rượu cần) thì người đó càng được dân thôn kính nể.
Xem thêm: Người ta trồng 465 cây - đề thi giữa kì 1 toán 11 kết nối tri thức
Quan hệ làng mạc hội: mái ấm gia đình Ê-đê là mái ấm gia đình mẫu hệ, hôn nhân gia đình cư trú phía bên vợ, con mang bọn họ mẹ, con gái út là tín đồ thừa kế. Xã hội Ê-đê quản lý và vận hành theo tập tiệm pháp truyền của tổ chức mái ấm gia đình mẫu hệ. Cả xã hội được chia thành hai hệ mẫu để triển khai hôn nhân trao đổi. Làng gọi là buôn cùng là đơn vị chức năng cư trú cơ bản, cũng là tổ chức triển khai xã hội duy nhất. Người trong một buôn trực thuộc về các chi, họ của tất cả hai hệ chiếc nhưng vẫn đang còn một chi họ là phân tử nhân. Ðứng đầu mỗi làng có một tín đồ được gọi là chủ bến nước (Pô-pin-ca) thay mặt đại diện vợ điều hành và quản lý mọi hoạt động của cộng đồng.
 |
| Lễ vật gửi dâu đơn vị gái với sang nhà trai. (Ảnh: Báo Nhân Dân) |
Cưới xin: Người phụ nữ chủ hễ trong vấn đề hôn nhân, nhờ mối manh hỏi ông xã và cưới ông xã về sinh sống rể. Khi một trong những hai bạn qua đời, gia đình và loại họ của người quá cố nên có bạn đứng ra sửa chữa theo tục "nối dòng" (chuê nuê) để cho tất cả những người sống không lúc nào đơn lẻ, gai dây luyến ái thân hai chiếc họ Niê cùng Mlô không có chỗ nào bị đứt theo lời truyền bảo của các cụ xưa.
Ma chay: Khi có fan chết, tục nối dòng bắt buộc được thực hiện. Bạn chết già và chết bệnh thường tang lễ được tổ chức triển khai tại nhà, rồi chuyển ra nghĩa địa thổ táng. Xưa kia bao gồm tục tín đồ trong một cái họ chết trong một thời hạn gần nhau thì những quan tài được chôn thông thường một huyệt. Vày quan niệm nhân loại bên kia là sự tái hiện thế giới bên này nên fan chết được chia tài sản đặt ở nhà mồ. Lúc dựng đơn vị mồ, lễ quăng quật mả được tổ chức linh đình, kế tiếp là sự hoàn thành việc chăm nom vong linh và phần mộ.
Văn nghệ: Có hình thức kể khan rất hấp dẫn. Về văn chương, khan là sử thi, ngôi trường ca cổ xưa; về hiệ tượng biểu diễn là các loại ngâm nói kèm theo một trong những động tác nhằm truyền cảm. Về dân ca có hát đối đáp, hát đố, hát kể gia phả... Nền music Ê-đê danh tiếng ở bộ cồng chiêng gồm 6 chiêng bằng, 3 chiêng núm, một chiêng duy trì nhịp và một trống chiếc mặt da.
Bên cạnh cồng chiêng là những loại nhạc cụ bởi tre nứa, vỏ bầu khô như các dân tộc không giống ở trường Sơn, Tây Nguyên, cơ mà với ít nhiều kỹ thuật riêng mang ý nghĩa độc đáo.
5.Điều kiện kinh tế:
Người Ê-đê hầu hết trồng lúa rẫy theo chế độ luân khoảnh.
 |
| Nghệ nhân Ama Loan tạo ra quả thai khô thành kèn đinh tắc tà. (Ảnh: Báo Nhân Dân) |
Gia súc được nuôi những là lợn với trâu, gia gắng được nuôi những là gà, mà lại chăn nuôi đa số chỉ để giao hàng cho tín ngưỡng. Nghề bằng tay thủ công gia đình thịnh hành có đan lát mây tre có tác dụng đồ gia dụng, nghề trồng bông dệt vải bằng khung dệt kiểu dáng Inđônêdiêng cổ xưa. Nghề gốm với rèn không trở nên tân tiến lắm. Trước đây việc mua bán, trao đổi bằng phương thức hàng đổi hàng.
(VOV5)- Trong xã hội các dân tộc ở Việt nam, người Ê đê là cư dân xuất hiện lâu đời ở miền trung bộ và Tây nguyên với khá nhiều nét văn hoá truyền thống cuội nguồn đặc trưng. Dấu vết về xuất phát của dân tộc bản địa Ê đê được phản nghịch ánh nhiều qua những bộ sử thi, những công trình kiến trúc, nghệ thuật tạo hình, văn hoá dân gian. Cho tới nay, xã hội Ê đê vẫn gia hạn gia đình theo truyền thống lâu đời mẫu hệ.Nhấn để nghe nội dung chi tiết:Ở Việt Nam, dân tộc Ê đê đông sản phẩm 12 trong tổng thể 54 dân tộc bản địa anh em.Ước tính gồm hơn 331.000 fan Ê đê cư trú tập trung chủ yếu ở các tỉnh: Đắc Lắk, phía nam giới của tỉnh Gia Lai cùng miền tây của nhì tỉnh Khánh Hòa và Phú lặng của Việt Nam.
 |
| Ảnh: internet |
Tộc bạn Ê đê vốn thuộc đội cư dân ngữ điệu Mã Lai, có nguồn gốc lâu đời từ bỏ vùng biển. Tuy nhiên đã đưa cư vào khu vực miền trung Việt nam rồi di dân lên vùng đất cao nguyên Tây Nguyên khoảng cuối thế kỷ 8 đến cầm kỷ 15, nhưng lại trong sâu thẳm văn hóa truyền thống của người Ê đê, bến nước và con thuyền vẫn là hầu như hình ảnh chưa hề phai nhạt. Công ty sàn dài của tín đồ Ê đê gồm hình con thuyền dài, cửa thiết yếu mở phía trái nhà, cửa ngõ sổ lộ diện phía hông. Bên phía trong nhà tất cả trần gỗ hình vòm hệt nhau mui thuyền. Nhà tín đồ Ê Đê thuộc loại hình nhà nhiều năm sàn thấp, thường nhiều năm từ 15 cho hơn 100 m tùy theo gia đình nhiều người hay không nhiều người. Đó là nhà Ê Đê tất cả những đặc trưng riêng không giống nhà của các cư dân khác ở Tây Nguyên. Là nhà đất của những gia đình lớn theo chế độ mẫu hệ. Công ty dài cũng là công trình hình tượng phản ánh những nét văn hoá đặc trưng nhất của dân tộc bản địa Ê đê. Ts dân tộc học lưu Hùng, phó giám đốc Bảo tàng dân tộc học Việt nam, mang đến biết:“ Về góc nhìn văn hoá thì nhà dài là hiện tại vật bự thể hiện những điều, những khía cạnh văn hoá đặc thù của người Ê đê là buôn bản hội mẫu hệ. Những biểu tượng của buôn bản hội mẫu hệ diễn tả ngay từ khi đến nhà lâu năm của người Ê đê, đó là hình mẫu đôi thai vú của người thiếu nữ được tạc đầy tròn ở cầu thang đầu hồi phía bắc của nơi ở và những mặt bên thân cột trong nhà. Những vật dụng trong nhà cũng thể hiện rõ rệt của chế độ mẫu hệ”.
Trong mái ấm gia đình người Ê Đê, gia chủ là phụ nữ. Theo chế độ mẫu hệ, con cái mang bọn họ mẹ, nam nhi không thừa hưởng thừa kế. Đàn ông kết hôn và sinh sống tận nơi vợ. Chỉ phụ nữ được thừa kế tài sản, cô gái út được quá kế nhà thời thánh cúng ông bà với có nhiệm vụ nuôi dưỡng bố mẹ già. Khi một người con gái lấy chồng, ngôi nhà sẽ được tiếp tục nối lâu năm thêm cho gia đình mới. Quan sát vào những cửa sổ của căn nhà dài hoàn toàn có thể biết cô gái Ê đê sẽ có mái ấm gia đình hay chưa. Nếu hành lang cửa số được xuất hiện thì người phụ nữ đó đã mang chồng.
Trong lao đụng sản xuất, bạn Ê Đê trước đây chủ yếu săn bắn, hái lượm, có tác dụng rẫy, tiến công cá, đan lát, dệt vải... Đặc điểm làm nông nghiệp & trồng trọt của bạn Ê đê là chính sách luân canh, tức là bên cạnh những khu đất đang canh tác còn có những khu đất nền để hoang để đất có thời gian nghỉ ngơi phục hồi. Ngày này người Ê đê không chỉ là làm nương rẫy, hơn nữa gắn với sản xuất nông sản, trồng cây công nghiệp như: cà phê, cao su, hồ tiêu, ca cao...Ngoài trồng trọt, người Ê đê còn chăn nuôi trâu bò, voi. Người dân ở những buôn thôn Ê đê còn hỗ trợ các vật đan lát, chén đồng, trang bị gỗ, trang bị trang sức, thứ gốm…để phục vụ các nghi lễ tâm linh và sinh hoạt đời sống hàng ngày.
Trong đời sống trọng điểm linh, như nhiều dân tộc bản địa khác sống Tây Nguyên, tín đồ Ê đê coi Giàng ( Trời) là đấng thần linh tối cao và từ xa xưa bạn Ê đê coi các sự vật, hiện tượng vạn vật thiên nhiên có vị thần riêng như: thần mưa, thần núi, thần sông, thần rừng...và theo quan niệm của đồng bào, mỗi đồ gia dụng từ cỏ cây mang lại ngôi nhà, những chiếc cồng, chiêng…đều bao gồm hồn ở mặt trong. Ông Nguyễn Trụ, nhà nghiên cứu văn hoá Tây Nguyên, đến rằng: “ chính những đk tự nhiên, gần như dòng sông, ngọn núi ấy đã tạo nên nền văn hoá của người Ê đê. Đó cũng là phương pháp để người Ê đê ghi nhớ ơn tổ tiên, núi rừng, nhớ ơn vì chưng những gì họ đã có, hầu hết gì đã tạo nên nên cuộc sống đời thường ngày hôm nay. Vì chưng vậy trong cả những bản tấu cồng, chiêng cũng có âm hưởng nhắm tới núi rừng, nhắm tới sông suối…”
 |
| Lễ trưởng thành và cứng cáp của bạn Ê đê - Ảnh: internet |
Theo truyền thống tâm linh đó, trong đời sống sinh hoạt văn hoá ngày nay, bà con dân tộc bản địa Ê đê ở các nơi vẫn lưu giữ nhiều lễ hội, nghi lễ, nét đẹp văn hóa truyền thống lịch sử mang bản sắc của dân tộc bản địa mình như : Lễ đâm trâu, lễ cúng bên mới, lễ bái vòng đời, lễ trưởng thành. Tín đồ Ê đê có kho báu văn học truyền miệng đa dạng chủng loại gồm: thần thoại, cổ tích, ca dao, tục ngữ, nhất là các Khan (trường ca, sử thi) nổi tiếng như: Khan Đam San, Khan Đam Kteh M"lan...Người Ê đê là dân tộc bản địa yêu ca hát, yêu thích tấu nhạc và khôn xiết có năng khiếu sở trường về lĩnh vực này. Nhạc cụ thịnh hành của người Ê đê tất cả có: cồng, chiêng, trống, sáo, khèn, Gôc, Kni, đàn Đinh Năm…
Ngày nay, cuộc sống ở những buôn buôn bản Êđê đang đổi thay nhanh chóng. Nhưng đều sự thay đổi không làm mất đi đi hầu hết tập tục văn hoá truyền thống lịch sử hướng về gốc nguồn, nhắm đến tổ tiên. Tuy thế phong tục văn hoá rực rỡ của đồng bào dân tộc Ê đê đang góp phần làm phong phú và đa dạng hơn phiên bản sắc văn hoá trong cộng đồng các dân tộc bản địa Việt Nam./.
